Thursday, October 31, 2024
‘सोलह आने सच्’ !
सोलह आने सच् !
‘सोलह आने सच्’ म्हणजे शंभर टक्के खरं. एखादी गोष्ट ठासून सांगायची असेल तर आपण ती दोनदा तरी म्हणतो, किंवा ‘आईशप्पत खरं’ अथवा ‘अगदी शंभर टक्के’ अशी ग्वाही देतो. आमच्या जमान्यात, खूप पूर्वी एका रूपयाचे सोळा आणे असत, एक आण्याला चार पैसे नि एका पैशाला तीन पै लागत. नव्या पीढीला तर नाहीच, पण आम्हालाही ते लक्षात ठेवणे अवघड होऊन बसलेंय आतां. अर्थात त्याची गरजही नाही म्हणा. बहुतेक. एकोणीसशे चोपन्न किंवा सत्तावन्न सालीं दशमांक पध्दत रूढ झाली असली तरी ‘सोलह आने सच्’ हा वाक्प्रचार कायम राहिला आहे.
तसं पाहिलं तर कोर्ट कचेऱ्यांत ‘गीतेवर हात ठेवून ‘मै सिर्फ सच् कहूंगा, सच् के सिवा कुछ भी नही’ वगैरे शपथ केवळ सिनेमा किंवा नाटकात घेतली जात असावी आणि समजा तशी शपथ घेतली जात असली तरी असत्त्याचाच बोलबाला अधिक असतो हे सर्वजण जाणून असतात. असो.
या ‘सोलह आने’चा प्रभाव मात्र शोधला तर दिसून येईल. ‘उन्नीस बीस’ का फर्क किंवा ‘ऐंशी तिथे पंच्यांशी’ असे शब्द आपण बरेच वेळां ऐकतो. किंवा ज्ञानेश्वरीत सोन्याच्या कसाला ‘पंधराविये’ असा शब्द येतो. तेवीस कॅरट् नि चोवीस कॅरट सुवर्णांत शुद्धतेंत खूपच सूक्ष्म फरक असेल कदाचित, पण ‘सोलह आने’ ला पर्याय नसेल. तेही असो.
मी मागे केव्हातरी म्हटले तसे निव्वळ सत्यावर अ-सत्त्याची दाट सावली कधी पडते ? मला वाटतं ते सत्य कथन करत असताना त्याला अधिक प्रभावी करण्यासाठी जेव्हा त्याला मिर्चमसाला जोडला जातो तेव्हा त्यांत असत्त्याची भेसळ कधी नि कशी झाली ते कळतही नाही. म्हणूनच मोजके नि नेमके बोलता आले पाहिजे. युधिष्ठिराला जेव्हा यक्षप्रश्न पडला तेव्हा ‘नरो वा कुंजरो वा’ अशी पळवाट त्या प्रत्यक्ष धर्मराजांना शोधावी लागली ! त्यातही आपले शब्द मागे घ्यावे लागणे या सारखा दैवदुर्विलास नसेल. मी सर्वसामान्यांबद्दल बोलतोय, एकाही राजकारण्या विषयी नाही याची कृपया नोंद घ्यावी.
एखाद्या उत्तम ‘डिबेट’ किंवा चर्चासत्राचे वैशिष्ठ्य असे हवे की पूर्वपक्ष किंवा उत्तरपक्ष यांनी प्रतिपादन केलेला विषय प्रभावीपणे नि सप्रमाण खोडून काढणे किंवा त्याला दिलदारपणाने दुजोरा देणे असा असला पाहिजे. असे कित्येक उत्तम परिसंवाद ऐकण्याचे भाग्य तर मला शाळाकालेज तसेच नंतरही लाभले आहे. म्हणूनच अशा चर्चा कानांवर पडण्यासाठी मी आसुसलेला असतो नेहमी.
अर्थात ‘सोलह आने सच्’ अशी वेळ अभावानेच येते हेही खरे आहे म्हणा !
रहाळकर
३१ ऑक्टोबर २०२४.
