Tuesday, April 26, 2022
अमीरी और फ़क़ीरी !
अमीर फ़क़ीरी …..!
काल परवां श्रीश बरोबर बोलताना मी ‘अमीरी और फकीरी’ या विषयीं काही लिहिण्याचा मनोदय बोलून दाखवला. त्याने लगोलग अनूप जलोटांच्या एका प्रख्यात भजनाची लिंक पाठवून दिली. त्या भजनाची सुरूवात अशी आहे -
“-मन लागो मेरो यार फकीरी में...
जो सुख पावो राम भजन में, सो सुख नाही अमीरी में-“ ……वगैरे.
वास्तविक हे दोन्ही शब्द ॲन्टागोनिस्टिक वाटतात ना तुम्हालाही ? खरेतर एकाच नाण्याच्या दोन बाजू आहेत त्या, कारण ‘चित् बोले तो चित् और पट् बोले तो पट् भी’ है वह दोनों ! नाहीच पटणार तुम्हाला याची खात्री असल्याने थोडे विवेचन करावेच लागेल आजही.
असे पहा, माझ्या वयाची पन्नाशी उलटून गेल्यावर मला किमान डझनभर अमीर फ़क़ीर भेटले जे अजूनही आपली श्रीमंत फकीरी जपून आहेत. त्याचे कारण ते अमीर असले तरी त्यांनी आपली साधूवृत्ती चांगलीच जोपासली आहे. अमीर असताना आपली अमीरी मिरवणें काहीच कठीण नाही, मात्र अमीरींत फकीरी वृत्ती सांभाळणे फार अवघड असावे. त्यांतही फकीरीचा देखील टेंभा मिरवणें केवळ हास्यास्पद ठरूं शकते.
अर्थात वर दिलेल्या भजनांत ‘राम-भजन’ ला अनन्य महत्व आहे. ते भजन म्हणताना किंवा त्यावर चिंतन करताना वैराग्य आपसूक झिरपले पाहिजे तरच त्या ‘फकीरी’चा आनंद अनुभवतां येईल. फकीरी म्हणजे सर्वसंग परित्याग करणे नसून ‘मनौनि’ विरक्ती अभिप्रेत आहे हे वेगळ्याने सांगण्याची गरज नाही.
मघां म्हटल्याप्रमाणे माझ्या परिचयाचे किमान डझनभर अमीर फकीर अजूनही हयात आहेत काही अस्तंगत झाले असले तरीही. मी त्यांचेतील विलक्षण निगर्वीपण पाहिले-अनुभवले आहे, स्वत: अत्त्युच्च शिखरांवर असूनही ! कितीही मोठी उंची गाठून देखील त्यांचे पाय कायम जमीनीवर राहिलेत. दानधर्मांत अतिशय सढळ असूनही त्याची वाच्यता चुकूनही घडत नाही त्यांचेकडून. खरोखर उजव्या हाताने काय नि किती दिले त्याची गणती डाव्या हाताला तर नसतेच पण ते स्वत:ही ते कधीच विसरले असतात.
माझे एक जुने स्नेही नि फर्ग्यूसनचे तात्कालीन प्राचार्य मला आवर्जून विचारत कधीकधी - ‘डॉक्टर, तुम्ही पाहिल्या आहेत अशा व्यक्ती ?’ मी ठासून होकारार्थी उत्तर देई. विशेष करून पुट्टपर्थीच्या भेटींत आणि तिथे वास्तव्यास असतांना माझा अशा कित्येक व्यक्तींशी संपर्क झाला जे कोट्याधीश, नव्हे अब्जाधीश असूनही आश्रमांत फकीरीचे जीवन वर्षानुवर्षें जगत आलेले होते. त्यांना बाह्य जगाचा जणूं पूर्ण विसर पडलेला मी प्रत्यक्ष पाहिला-अनुभवला आहे. ( मीही तसा प्रयत्न करून पाहिला काही महिने - मात्र मी काही कोट्याधीश अब्जाधीश तर नव्हतोच, अगदी लखपतीही नव्हतो ! म्हणतात ना मोर सुंदर नाचत-दिसत असला तरी लांडोराने स्वत:ला मोर समजूं नये ! ! ) असो.
संवईप्रमाणे विषयांतर झाले खरे, पण मला अगदी आंतून खरी फकीरी साद घालत असते. त्या हांकेला मी कधी प्रतिसाद देणार ते मला माहीत नाही - कदाचित या देहीं, या जीवनांत शक्य नाही होणार पण मीच माझा कधीतरी केव्हातरी त्या वृत्तीचा नक्की अंगिकार करीन, कारण तो माझा सुप्त संकल्प आहे. (मना त्वां सत्यसंकल्प जीवीं धरावा ! )
(आयुष्यावर बोलूं कांही, तसे फकीरीवर बोलूं कांही असा संकल्प केला खरा, पण नाही जमली भट्टी आज ! ) सबब तात्पुरती विश्रांती ! !
रहाळकर
२६ एप्रिल २०२२
Thursday, April 21, 2022
अमृतानुभव प्रकरण दुसरे पुष्प पाचवें
अमृतानुभव - प्रकरण दुसरे - पुष्प पाचवे
ओंवी क्र. पाच
‘कैवल्य-कनकाचिया दाना / जो न कडसी थोरसाना / द्रष्ट्याचिया दर्शना / पाठाउ जो //५//‘
(कैवल्य-कनक = मोक्ष ; न कडसी = न विचारी ; साना = लहान, अपात्र ; पाठाउ = मार्गदर्शक)
मोक्षरूपी सोने वाटताना ते लहान थोर असा भेदभाव न करता, सर्वांनाच मुक्त हस्ताने कैवल्याची अनुभूती देतात. त्याच्या कृपेने द्रष्टा-दृष्य हे व्यवहारातील द्वैत जाऊन सगळीकडे द्रष्ट्याचेच दर्शन होते.
‘कैवल्य-कनकाचिया दाना । करण्यात जे राखिती सारखेपणा । द्रष्टा-दर्शन या भेदांना । नुरुं देती अणुमात्र ॥
जे कनक कैवल्याचे दान । आहे केवळ वस्तुहीन । म्हणून त्याचे सारखेपण । सर्वत्र राहे सारखे ॥
येथे कैवल्याकारण । जे म्हटले आहे सुवर्ण । तें केवळ मोठेपण । कैवल्याचे दावावया ॥
वस्तु कांहीतरी । कैवल्य नाही त्याच्यापरी । ओळखणे आपणां आपण निर्धारीं । हाच अर्थ कैवल्याचा ॥
धातूंत श्रेष्ठ आहे कनक । तैसे मुक्तिमाजीं कैवल्य देख । कैवल्यासम आणिक । मुक्ती न ती सुखदायी ॥
उदधीलागीं पाबावया । गेले पाहिजे उदधी ठायां । तैसे कैवल्य भोगावया । जाणे भाग सदगुरू पाशीं ॥
गुरू आणि कैवल्य । हे शब्देंच द्वंद्व केवळ । गुरू कैवल्यकंद निव्वळ । ते विषयीं शंका नसे ॥
सदवस्तूशीं ऐक्य होणे । हेच आहे कैवल्यपण । ऐक्यत्वाचे करवी भान । माया वारून सदगुरू ॥
मीठाचे खडे अनंत । शरण सागराप्रत । कां त्यां सागर आपणांत । मिळवून घ्याया तयार नसे ? ॥
मीठ येतां सागरापाशी । द्रष्टा दर्शन नुरे त्यासी । येतांच सागरत्वासी । सागर अर्पी मीठातें ॥
सागर आपण होऊन । जें दे मीठासी सागरपण । तें मीठ सागरीं भिन्नपण । मूळचेच नाही म्हणुनी ॥
ते सजात जरी नसते । तरी न मिळते सागरातें । तैसेच तंतोतंत येथे । आहे समजा विबुध हो ॥
क्रिया मीठ विरघळण्याची । तीच सदगुरू होय त्याची । विरघळणे क्रिया ही, समुद्राची । भेट होतां होतसे ॥
सदवस्तूच जगतांत । भरून राहिली ओतप्रोत । आणि सदगुरू तोही त्यांत समरस होऊन राहिला ॥
म्हणून द्रष्टा दृष्य दर्शन । हे भेद घालवून । शरणागताला आपुलेपण । देती सदगुरू निजकृपें ॥’
“न म्हणे जो थोर, न म्हणे जो सान, कैवल्य-सुवर्ण, दान देतां ।
दृष्य- दर्शनादि, त्रिपुटी लोपोन, मिथ्या मावळोन, विश्वाभास ।
आपणां आपण, पाहूं शके द्रष्टा, जयाचें लाभतां, कृपाबळ ॥”
ओंवी क्र. सहा
‘सामर्थ्याचेनि बिके / जो शिवाचेंही गुरुत्व जिंके / आत्मा आत्मसुख देखे / आरिसे जिये //६//‘
(बिके = बळाने ; आरिसा = गुरूरूप नेत्र )
त्यांचे कृपासामर्थ्य एवढे अगाध आहे की ते भाग्य शिवालाही नाही. सदगुरूरूपी आरशांत आपल्यालाच आत्मसुखाचे दर्शन होऊन आत्माच आत्म्याला भेटतो.
‘सदगुरू सामर्थ्याची सत्ता । न जाय वानिली सर्वथा । ते शिवाच्याही गुरूत्वा । निज सामर्थ्यें जिंकिती ॥
आत्मत्व आत्म्या लागुन । पहावया कारण । सदगुरू हेच दर्पण । निजांगेंसी ॥
शिवाचा तो शिवपणा । सापेक्ष आहे जाणा । जीवपण असल्याविना । शिवपणाला न श्रेष्ठत्व ॥
सदगुरू निजकृपेंकरून । जीवाचे हरती जीवपण । तो हरल्या नुरे मान । शिवालाही शिवत्वाचा ॥
बिंब आरशाभीतरीं । प्रतिबिंबे जोंवरी । द्रष्टेपणाचा तोंवरी । अभिमान टिके बिंबाठायीं ॥
येथे बिंब ते शिवपण । प्रतिबिंब ते जीव जाण । सदगुरू तो दर्पण । त्या दोहोंसी दाविता ॥
तो दर्पण ऐसे करी । जीवाचा जीवपण हरी । आणि शिवपणाच्या सागरीं । त्याशी करी समरस ॥
शिवाठाईं सापेक्षत्व । तैसे नोहे सदगुरूत्व । ते अपेक्षारहित । आहे शुध्द सर्वदा ॥’
“सर्वशक्तिमंत, मायेचा नियंता, सृष्चि भासविता, शिव जो का ।
तयाहून थोर, सदगुरू समर्थ, जीवासी जो देत, आत्म-सुख ।
आत्मस्वरूपाचे, यथार्थ दर्शन, व्हावया दर्पण, सदगुरू च ॥”
क्रमश:
