Friday, June 13, 2025
प्रपोझ नि डिस्पोझ !
प्रपोज ॲंड डिस्पोझ !
आपल्या मराठीत एक छान वाक्प्रचार आहे, ‘मॅन प्रपोझेस ॲंड गॉड डिस्पोझेस्’ म्हणजे ढोबळमानाने मनाने हजार संकल्प केले तरी नियती तिला हवे तेच करवून घेते ! आता मला सांगा, या ‘नियती’चा ‘नियंता’ कोण असेल, कुठे असेल, कसा असेल ? वास्तविक तो नियंता म्हणजे परमात्मा, परमेश्वर, परब्रह्म असेल. कोणी पाहिलंय तें किंवा निदान अनुभवलंय ? आपल्याला असं सांगण्यात आलंय की प्रत्येकाची नियती किंवा नशीब ज्याचेत्याचे कर्मानुरूप घडत असते. सत्कर्म वा दुष्कर्माची तरी प्रेरणा कुठून येते हो ? असे काही बालिश प्रश्न असले तरी त्याचा सांगोपांग विचार करावासा वाटतोय आज. पहा तुम्हालाही काही सुचतंय का या गूढाचं गुपित.
संकल्प किंवा विकल्प यांची जननी ‘मन’ असली तरी त्या मनाची जडणघडण होते इच्छा वासना नि तदनुरूप विचारांमुळे. इच्छा नि वासनांची जननी साहाजिकच इंद्रियें, मूलत: ज्ञानेंद्रियें. या ज्ञानेंद्रियांचे विषय आहेत ‘तन्मात्रा’ अर्थात शब्द, स्पर्ष, रस, रूप नि गंध. हा सगळा पसारा मांडण्याचे कारण ‘प्रपोज नि डिस्पोज’ या विषयांचे चिंतन.
मुळात आपण जे काही ठरवितो ते अंमलात आणण्यासाठी थोडेबहुत प्रयत्न तर करावेच लागतात ना. त्या प्रयत्नांना बळ देण्यासाठी दृढ इच्छाशक्ती लागते. शिवाय मनातल्या मनात का होईना त्यांची कार्यपद्धती किंवा मोडस् ऑपरॅंडी आखावी लागते. या कार्यपद्धतीला किंवा खरेतर अशा संकल्पाला आपण प्रपोजल म्हणूया.
सरकारी हपिसांत एखादा ज्युनियर अधिकारी किंवा लेखनिक देखील ‘साहेबांच्या’ परवानगी साठी एखादा मुद्दा मांडतो नि क्वचित कधी ते प्रपोजल साहेब मोडीत काढतो, आऊटराइट ‘डिस्पोज् ऑफ’ करून टाकतो ! सर्कारी हपिसावरून आठवलं, कित्येक ‘फाईल्स’ शहानिशा न करतांच परस्पर डिस्पोज होतात. अशा वेळी त्या हपिसरला परमात्मा कसे म्हणतां येईल ? तो तर आपल्या कर्तव्य-कर्मांत गढून असणारा नाही का ?
कालच्या अहमगाबाद येथील विमान दुर्घटनेविषयी ऐकून बेचैन झालो. मनात आले की एकाच वेळी शेकडो प्रवासी काय म्हणून मारले गेले, प्रत्येकाची नियती एकाच वेळी कशी काय फिरली ? खरोखर अनाकलनीय, अतर्क्य आहे हा नियतीचा खेळ किंवा खेळखंडोबा !
त्यांतील प्रत्येक प्रवाशाचे काही ना काही संकल्प असतीलच ना, मग ते सर्व एका झटटक्यांत कसे काय डिस्पोज झाले ?
‘कुदरत की गती न्यारी’ म्हणतात हेच खरं !
रहाळकर
१३ जून २०२५.
