Saturday, June 28, 2025
चेरी पिकिंग !
चेरी पिकिंग !
काल फलाहार करत असताना जरा गंमत झाली. माझ्या वरच्या दाढेंत मी चघळत असलेल्या ‘चेरी’तली मोठ्ठी बी चक्क अडकून बसली हो ! आधीच सर्व दातांमधे भरपूर फटी आणि दाढांमध्ये तर क्रेटर्स झालेली. एऱ्हवी शेंगदाणा, फुटाणा, बटल्याचे दाणे वगैरे तर नेहमीच अडकतात पण या चेरीचे बीं भलतेच टणक निघाले हो नि काही केल्या काढताच येईना. मग काय, सूनबाईने तांतडीने फोनाफोनी करून इमर्जन्सी डेन्टल प्रॅक्टिसची लगोलग अपॉइंटमेंट मिळवली नि ती, मी आणि चिरंजीवांनी एकदाचे ते क्लिनिक शोधून काढले. सर्व सव्यापसव्य करून वट्ट सत्तावीस पाऊंड मोजून ते भले मोठे बीं अख्खेच्या अख्खे डिलिव्हर करण्यांत यशस्वी ठरल्या डेन्टिस्ट बाई ! असेही एक ‘चेरी पिकिंग’ ! !
खरंतर या दिवसात अख्ख्या इंग्लंडभर ‘फ्रूट पिकिंग’चा कार्यक्रम हौशे गवशे नि काही पर्यटक आवर्जून हातीं घेतात. शहरानजीकच्या मोठाल्या ‘फार्म्स’वर तुम्हाला हवी तेवढी फळें, भाज्या, कांदेबटाटे वगैरे सर्व काही स्वहस्तें तोडून किंवा उपटून आपापल्या ट्रॉलीजवर गोळा करतात, गेटपाशी असलेल्या तराजूंत तोलून बोर्डवर लिहिलेल्या किंमतीनुसार पैसे आदा करून गाड्यांच्या ‘डिकीज’ तुडुंब भरून घेत ‘सोने लुटूनि मोरू घरासी परतुनि’ येतात ! आम्ही मागे हा सोहोळा दोनतीन वेळां उपभोगला आहे. अर्थात कालचा ‘चेरी पिकिंग’ कार्यक्रम जरासा आगळा ठरला खरा!
रहाळकर
२८ जून २०२५
Sunday, June 22, 2025
दर्शन !
दर्शन !
खूप वर्षांपूर्वी वाचलेल्या एका अनामिक कवीच्या काही पंक्ती आठवल्या आणि त्यातील ‘मी कधीच नाही म्हटले मज दे दर्शन’ ही ओळ काही केल्या पिच्छा सोडायला राजी नाही आज. म्हणून म्हटलं आज ‘दर्शन’ वरच बोलू काही बाही.
आपण मुळात देऊळात काय म्हणून जात असतो हो ? देवाला पाहायला की त्याचे दर्शन घ्यायला ? आपण जरी म्हटले की दर्शन घ्यायला तरी खरं तर ते त्या मूर्तीला डोळ्यांत साठवून घेण्यासाठी अनिमिष नेत्रांनी ‘पाहात’ असतो आपण. मात्र ‘दर्शन’ घडते आपण डोळे मिटून घेतल्यावर. म्हणजेच उघड्या डोळ्यांनी घडते ते ‘पाहणे’ नि बंद डोळ्यांनी होते ते ‘दर्शन’ आणि असे दर्शन आपण केव्हाही, कुठेही घेऊ शकतो, नव्हे घेतो.
दर्शन या शब्दाचा हिंदीत तत्वज्ञान असा अर्थ आहे आणि आपल्याला देखील ती षट् दर्शने या स्वरूपात ओळखीची आहेत. तत्वज्ञानाला अम्मळ बाजूला ठेऊन निव्वळ दर्शनाचा विचार करूंया.
एखाद्या थोर विभूतीचे दर्शन घेण्यासाठी कित्येक जिज्ञासूंना मी तासनतास वाट पाहतांना पाहिले आहे. अगदी पहिली आठवण आहे पंडित नेहरूंचे इंदौर आगमनाच्या वेळची. माझा अंतरंग मित्र आणि मी एयरोड्रोम रोडवर चक्क दोन तास सायकलींच्या दांड्यावर पाय विसावत, ताटकळत उभे असलेले मला स्पष्टपणे आठवतेय्. मात्र त्याला ‘दर्शन’ म्हणणार नाही मी.
नंतर नंतर परिक्षेच्या ‘वायव्हा-व्होसी’ साठी खूपसे नर्व्हस् होत आपले नाव कधी पुकारले जाईल या विवंचनेत घालवलेले क्षण. ती प्रतिक्षाही जीवघेणी असे.
मात्र स्वामींच्या ‘फोल्ड’मधे आल्यावर ते दर्शन देण्यासाठी बाहेर येण्याची उत्कंठा कित्येक वर्षें मनापासून जोपासली आहे आम्ही सर्वांनी. अगदी ते पुन्हा दिसेनासे होईपर्यंत माना उंचावत किती किती सांठवून घेत असूं तें रूप आम्ही !
तथापि माझे एक ज्येष्ठ स्नेही नेहमी आग्रह धरीत या ‘पाहण्यावर’. ते म्हणत की ब्रदर, यू मस्ट अलौ दॅट व्हिजन टु सेटल् डाऊन डीप इन्टु युवर कानशन्स ! ( तू पाहात असलेले रूप तुझ्या अंतरंगांत खोलवर मुरूं देत, जपून ठेव त्या रूपड्याला आपल्या हृदयांत आणि मग पहा दरवेळी एक नवीन चमत्कार तूं अनुभवशील. तो दयाळू परमात्मा हांक न देताही प्रत्यक्ष उभा ठाकेल तुझ्यासमोर ! ! )
मला वाटतं ‘पाहणें नि ‘दर्शन’ यांतील फरक हाच असावा.
रहाळकर
मु. पो. लंडन
२२ जून २०२५.
Friday, June 13, 2025
प्रपोझ नि डिस्पोझ !
प्रपोज ॲंड डिस्पोझ !
आपल्या मराठीत एक छान वाक्प्रचार आहे, ‘मॅन प्रपोझेस ॲंड गॉड डिस्पोझेस्’ म्हणजे ढोबळमानाने मनाने हजार संकल्प केले तरी नियती तिला हवे तेच करवून घेते ! आता मला सांगा, या ‘नियती’चा ‘नियंता’ कोण असेल, कुठे असेल, कसा असेल ? वास्तविक तो नियंता म्हणजे परमात्मा, परमेश्वर, परब्रह्म असेल. कोणी पाहिलंय तें किंवा निदान अनुभवलंय ? आपल्याला असं सांगण्यात आलंय की प्रत्येकाची नियती किंवा नशीब ज्याचेत्याचे कर्मानुरूप घडत असते. सत्कर्म वा दुष्कर्माची तरी प्रेरणा कुठून येते हो ? असे काही बालिश प्रश्न असले तरी त्याचा सांगोपांग विचार करावासा वाटतोय आज. पहा तुम्हालाही काही सुचतंय का या गूढाचं गुपित.
संकल्प किंवा विकल्प यांची जननी ‘मन’ असली तरी त्या मनाची जडणघडण होते इच्छा वासना नि तदनुरूप विचारांमुळे. इच्छा नि वासनांची जननी साहाजिकच इंद्रियें, मूलत: ज्ञानेंद्रियें. या ज्ञानेंद्रियांचे विषय आहेत ‘तन्मात्रा’ अर्थात शब्द, स्पर्ष, रस, रूप नि गंध. हा सगळा पसारा मांडण्याचे कारण ‘प्रपोज नि डिस्पोज’ या विषयांचे चिंतन.
मुळात आपण जे काही ठरवितो ते अंमलात आणण्यासाठी थोडेबहुत प्रयत्न तर करावेच लागतात ना. त्या प्रयत्नांना बळ देण्यासाठी दृढ इच्छाशक्ती लागते. शिवाय मनातल्या मनात का होईना त्यांची कार्यपद्धती किंवा मोडस् ऑपरॅंडी आखावी लागते. या कार्यपद्धतीला किंवा खरेतर अशा संकल्पाला आपण प्रपोजल म्हणूया.
सरकारी हपिसांत एखादा ज्युनियर अधिकारी किंवा लेखनिक देखील ‘साहेबांच्या’ परवानगी साठी एखादा मुद्दा मांडतो नि क्वचित कधी ते प्रपोजल साहेब मोडीत काढतो, आऊटराइट ‘डिस्पोज् ऑफ’ करून टाकतो ! सर्कारी हपिसावरून आठवलं, कित्येक ‘फाईल्स’ शहानिशा न करतांच परस्पर डिस्पोज होतात. अशा वेळी त्या हपिसरला परमात्मा कसे म्हणतां येईल ? तो तर आपल्या कर्तव्य-कर्मांत गढून असणारा नाही का ?
कालच्या अहमगाबाद येथील विमान दुर्घटनेविषयी ऐकून बेचैन झालो. मनात आले की एकाच वेळी शेकडो प्रवासी काय म्हणून मारले गेले, प्रत्येकाची नियती एकाच वेळी कशी काय फिरली ? खरोखर अनाकलनीय, अतर्क्य आहे हा नियतीचा खेळ किंवा खेळखंडोबा !
त्यांतील प्रत्येक प्रवाशाचे काही ना काही संकल्प असतीलच ना, मग ते सर्व एका झटटक्यांत कसे काय डिस्पोज झाले ?
‘कुदरत की गती न्यारी’ म्हणतात हेच खरं !
रहाळकर
१३ जून २०२५.
