Wednesday, March 27, 2024
रोड मॅप !
रोड मॅप !
एक सुंदर वचन अनेक वर्षांपूर्वी वाचलेले अचानक पुढ्यात आले. “ If you intend a ‘journey’, you do well to consult a ‘Map’. And if the terrain to be crossed promises forests and mountains, rivers and ravines wonderful to behold but demanding more than an afternoon’s stroll, then the ‘map’ should be detailed enough and of the right kind. With a suitable map one can always travel more hopefully and arrives sooner ! “
खरंतर आपल्या प्रत्येक कृतीसाठी आपण सहसा त्या कृतीचे ‘प्रो नि कॉन्स’ पाहण्याचा प्रयत्न कळत न कळत करत असतोच. क्वचित काही आततायी मंडळी मागचापुढचा विचार न करतां साहसी निर्णय घेतात आणि चक्क उडी घेतात. मी म्हटले ‘क्वचित काही’, पण खरेंतर आपल्यातीलच अनेक !
विषयांतर होण्यापूर्वी ‘रोड मॅप’ वरच लक्ष ठेवूंया.
वास्तविक केवळ माणूसच असा प्राणी आहे जो मनातल्या मनात आपली पुढची वाटचाल ठरवीत असतो. इतर सर्व प्राणी आपापले भक्ष्य शोधण्यासाठी किंवा स्वत:चा जीव वाचवण्यासाठी धावाधाव करतात. आकाशांत पक्षी थव्याथव्याने उडतात. त्यांना दिशा असते पण वाट नसते. थवाथव्याने आपले अस्तित्व न विसरतां परस्परांचे सहचर होतात, सहभागी होतात. माणसांना हे जमले पाहिजे. सतारीची प्रत्येक तार आपला स्वर आपल्याच ठायीं ठेवून योग्य त्या क्षणीं स्वरसंभारांत समर्पित करते. माणसाने आपले व्यक्तिमत्व जपावे, जोपासावे, पूर्णत्वास न्यावे. जेव्हा सामाजिक संदर्भात गरज निर्माण होईल तेव्हां सर्वस्वानिशी त्या कोंदणांत प्रगट व्हावे. गरजेशिवाय गर्दींत घोटाळत राहणे, एखाद्या कोंडाळ्यात अडकून पडणे किंवा एखाद्या जल्लोशांत भान हरवून बसणे, ही समाजशीलता नव्हे. पंचतारांकित जीवनाकडे पाठ फिरवणे व ध्रुवताऱ्यावर नजर ठेवून जीवनयात्रा पुरी करणे, हा स्वधर्म झाला पाहिजे.
शहरांतील माणसे सतत गर्दीत वावरत असतात ; त्यांच्या चित्त्ताची व्यग्रता वाढते ; तीं बहिर्मुख होतात ; त्यांना दिसेल ते पाहायला आवडूं लागते, मिळेल ते खाणे आवडूं लागते. आपल्या मनांत काय चालले आहे ते अभ्यासणे अवघड वाटते ; आपल्या मनोदेवतेची हाक त्यांना ऐकता येत नाही. थांबण्यापेक्षा धांवणे व पोहोचण्यापेक्षा परत फिरणे आवडूं लागते. कशाची तरी हाव नि त्यापायी धावाधाव असे जीवनाचे रूप होते.
आणि म्हणूनच ‘रोड मॅप’ ची गरज अधोरेखित होते.
हल्लीच्या युगात जीपीएस किंवा गुगल् मुळे रोडमॅप शोधणे सोपे झाले असले तरी व्यापक स्वरूपात प्रत्येकाच्या मनात आपापला रोडमॅप तयार असायला हवाच ना ? या साठीच सदग्रंथ, सत्पुरूष आणि सदगुरू आपले वाटाडे होतात, मार्गदर्शक ठरतात. अर्थात त्या मार्गांवर नेटाने चालत राहणे आपल्याच हातीं असते ना !
काही वर्षांपूर्वी ‘एकान्त’ आणि ‘लोकान्त’ या विषयी वाचत असताना प्राचार्य शिवाजीराव भोसले यांचे सुंदर शब्द पुन्हा आठवले. ते म्हणाले होते, ‘स्फुर्ती-प्रतिभेसाठी एकान्त आणि अभिव्यक्तीसाठी लोकान्त – हे सूत्र आहे. समर्थ रामदास म्हणत, ‘जयाला एकान्त मानवला, सर्वकाही सुचे त्याला’. तुकाराम महाराज साधकांना उपदेश करतात, ‘बैसोनी निवान्त शुध्द करी चित्त, तया सुखा अन्त पार नाही’’
डॉक्टर सर्वपल्ली राधाकृष्णन आपल्या सुंदर इंग्लिश शैलीत सांगतात, ‘Solitude of the soul is the birthplace of religion’! ‘
वाह, किती सुंदर. पण खरा एकांत कुठे लाभतो ? खेड्यापाड्यांत एकप्रकारचा सुखद एकान्त लाभतो ; रानामळ्यात निसर्गसहवास लाभतो. या सहलींत एकप्रकारचा गतिमान एकान्त मिळतो ; चालताचालतां वाट सोडतां येते, बाजूला होता येते, पुन्हा वाट वहिवाट होते!
‘रोड मॅप’ वर लिहिता लिहितां बरेच काही छान छान मिळाले की नाही तुम्हाला आज तरी ?
रहाळकर
२७ मार्च २०२४
