Saturday, September 24, 2022
अनघड शब्द नि अनवट राग !
अनघड शब्द नि अनवट राग !
खरंतर या दोन्ही ‘अ’कार युक्त शब्दांचे अर्थ मलाच नीटसे माहीत नाहीत, पण नेहमीप्रमाणे शब्दचावटी करीन आज पुन्हा. मला वाटतं ‘अनघड’ म्हणजे अनाकलनीय, अवघड किंवा सहजासहजीं न समजणारे शब्द असा अर्थ असेल कदाचित आणि ‘अनवट’ म्हणजे बहुधा अप्रचलित, नाविन्यपूर्ण किंवा ‘हट् के’ असा अर्थ काढूंया.
तुम्हाला हा प्रश्न पडणे साहाजिक आहे की या बाबाला आज हे नवीनच काय सांगावेसे वाटत असेल. तर मग ऐकाच आतां फालतू वेळ असेल तर !
आधीं शब्द आठवले ते बालपणापासून नकळत वापरत आलेले - जसे भंकस, बंडल, बेक्कार, चुगल्या, शेळपट, नालायक, शेंगदाण्या वगैरे वगैरे ! नंतर शाळेत आणि अखेर महाविद्यालयांत अनेक शब्दांची भर पडत गेली. अर्थात त्यांसाठी डिक्शनरीचा वापर कधीच केला नाही. मेडिकलला आल्यावर मात्र मी चक्क मेडिकल डिक्शनरी विकत घेतली होती पण त्यांतून निश्चित असा अर्थबोध क्वचितच होई, कारण सहसा रोजचे वापरातून त्यांचा मतलब समजत असे.
खरी पंचाईत झाली ती ज्ञानेश्वरी, दासबोध, अमृतानुभव वगैरे ग्रंथ वाचू लागल्यावर आणि नंतर भाषांतर करताना. तथापि अब्दुस सलाम चाऊस यांची मराठी-इंग्रजी डिक्शनरी आणि रेफरन्स लायब्ररींत पाहता आलेली ‘वेदान्त डिक्शनरी’ यांची खूप मदत झाली एवढे मात्र खरे. आणखी एक गौप्यस्फोट म्हणजे त्या महान् ग्रंथांवर भाष्यें किंवा सरलार्थ सांगणाऱ्या महानुभावांच्या लेखणीद्वारां मिळालेले अर्थ.
आज मात्र एक विचार चमकून गेला की अशा अनघड शब्दांची आधी यादी तरी करून पाहूया , अर्थ शोधतां आला तर ‘सोने पे सुहागा’ !
काही शब्द वानगीदाखल लिहिणार आहे आज, नाहीतर माझा सर्व खटाटोप आत्तांच नाही का उताणा पडणार ? मात्र खाली दिलेले शब्द त्या त्या जमान्यांतल्या जनमानसांत रूढ असावेत हे निर्विवाद. मला गंमत वाटते ती माऊली, समर्थ किंवा तुकाराम महाराजांनी वापरलेल्या यमक जुळणींची देखील. मला वाटतं ते ग्रंथ नंतर लिहिले गेले असावे, आधी बोलून वा गाऊन सांगितले असावे कदाचित्. कारण ग्रंथ वाचत असतांना ते जर एखाद्या लयींत किंवा ठेक्यांत वाचता आले तर वरील विधानाचे सत्यत्व पटेल तुम्हाला.
या संभाव्य यादीतील काही शब्द बोलण्या आधीं तुम्हाला एक कळकळीची विनंती आहे नि ती म्हणजे जरी असे प्रयोग आधी झाल्याचे तुम्हाला ज्ञात असले तरी ते कृपया मला कळवूं नका ! त्याचे कारण असे की त्यामुळे माझे अर्धे अवसान खच्ची होईल आणि जग एका उत्कृष्ठ संशोधनाला मुकेल ! !
मला वाटतं नमनाला एवढें तेल पुरेसे आहे.
मला स्पष्ट आठवते ती नवव्या अध्यायांतली माऊलींची ओंवी - ‘तैसीं अहंममतेच्या लवडसवडी । मातें न पवतीचि बापुडीं । म्हणौनि जन्ममरणाचिये दुथडीं । डहुळितें ॥
किंवा, ‘हें असो आंगीं भरलिया भवंडी । जैशा भोंवत दिसती अरडीदरडी । तैशी आपुलिया कल्पना अखंडीं । गमती भूतें ॥’ वगैरे.
(लवडसवडी, अरडीदरडी , भवंडीं, डहुळितें……लई भारी. असो ! )
रहाळकर
२४ सप्टेंबर २०२२
