Thursday, October 28, 2021
श्री विष्णु सहस्रनाम श्लोक चोपन्न
५४). “ओम् सोमपोSमृतप: सोम: पुरूजित् पुरूसत्तम: ।
विनयो जय: सत्यसंधो दाशार्ह: सात्वतां पति: ॥५४॥”
सहसा सोमरसाचा उल्लेख एका विशिष्ट मद्याचे नाव म्हणून केला जातो. मात्र या श्लोकांत सोम-अमृत-पान अशी शब्दफोड करून ‘चंद्राच्या शीतल अमृतवर्षावाचे रसपान ‘ असा अर्थ करायला हवा. एऱ्हवीं “मांसाहारं सुरापानं” वर्ज्य असेल तर सोमरसपान म्हणजे मद्यपान कसे काय ग्राह्य धरता येईल ? खरेतर स्वत: नित्य परमानंदांत स्थिर असलेल्याला सोमरसाची आवश्यकताच कुठून असणार ? (सोमवल्लींचा रस वगैरे मला अजिबात पटत नाही कारण ही ‘विद्वान’ मंडळींची मखलाशी आहे असे माझे स्पष्ट मत आहे ! )
‘सोम:’ म्हणजे चंद्र. या आल्हादक विभूतीचे रूपाने पृथ्वीला शीतल किरणांनी तृप्त करणारा हा श्रीमहाविष्णु होय. याच्या विशिष्ट किरणांमुळे अनेक औषधी वनस्पतींचे पोषण होते हे मात्र सत्यवचन आहे.
दुष्ट शक्ती नि प्रवृत्तींना जिंकणारा हा ‘पुरूजित पुरूसत्तम’ म्हणजे सर्वश्रेष्ठ पुरूष आहे.
‘विनयो’ हे नाव की विशेषण या बाबतींत मला थोडा संभ्रम आहे. मात्र एक बाब निश्चित की या विराट पुरूषाला अहंगंड नाही. तथापि, ‘अहं ब्रह्मास्मि’ असे म्हणणारा जगदीश्वर अगदीच अहंकारशून्य आहे असे म्हणणे धार्ष्ट्याचे ठरेल (खरेतर हे विधानच मुळांत धार्ट्याचे आहे ! )
(मंडळी ! एव्हाना आपण अर्धे अंतर चालून आले आहोत ; वास्तविक हा दुर्गम चढ चढण्याचे तुम्ही मला आजपर्यंत बळ दिलेत ! म्हणून अधूनमधून श्रमपरिहारार्थ अशी काही बाष्कळ बडबड करीत असलों तरी बालबुध्गी म्हणून तिकडे अवश्य दुर्लक्ष करावे ही विनंती ! ! असो.
‘संधा’ म्हणजे संकल्प. नेहमीच ‘जय’ मिळवणाऱ्या भगवंताचे सर्व संकल्प सत्य असतात, शुद्ध असतात, कल्याणकारी नि मंगल असतात म्हणून त्याला ‘सत्यसंधो’ म्हटले.
‘दाशार्ह’ कुळाचा वंशज दाशरथी श्रीराम ! तसेच ‘सात्वत्’ ही वैष्णव आणि यादवांची एक शाखा (जातकुळी) होय असे कुठेतरी वाचलेले आठवले. मात्र अधिक पटणारे म्हणजे सात्विक जनांचे श्रद्धास्थान आणि त्यांना विशेषरूपाने सांभाळणारा स्वामी, असा हा ‘सात्वतांपति:’ आहे !
रहाळकर
पुणे
२८ ऑक्टोबर २०२१
