Wednesday, October 20, 2021
श्री विष्णुसहस्रनाम श्लोक तीस एकतीस बत्तीस
३०). “ओम् ओजस्तेजो द्युतिधर: प्रकाशात्मा प्रतापन: ।
ऋध्द: स्पष्टाक्षरो मन्त्रश्चन्द्रांशुर् भास्कर द्युति: ॥३०॥”
‘ओजस्तेजो’ म्हणजे तेज, ज्ञान, बल ,शौर्य आणि चैतन्य हा गुण-समुच्चय. श्री महाविष्णूंत हे सर्व गुण प्रामुख्याने आढळतात. आपण सहज बोलतानाही एखाद्या वक्त्याला ओजस्वी भाषण करणारा असे वाखाणतो. ‘द्युतिधर’ म्हणजे दैदिप्यमान, सुवर्ण-कांती असलेला असा हा ‘ओजस्तेजो द्युतिधर’ आहे. बलवंताचें बळ, तेजस्व्यांचें तेज, वेदांतील ज्ञान, शूरांचे शौर्य हे सर्व मीच आहे असे भगवंताने नि:संदिग्धपणे सांगितले आहे.
अखिल ब्रह्मांडाला चैतन्यप्रकाश, ऊर्जा देणारा हा ‘प्रकाशात्मा आहे, तर अगणित सूर्यमालिकांना तप्त करणारा हा ‘प्रतापन:’ आहे ! षडैश्वर्यांचा धनी असा हा समृध्द असल्याने त्याला ‘ऋध्द’ म्हटले आहे.
निर्गुण, निराकार, शाश्वत, सर्वव्यापी श्रीमहाविष्णुचे प्रथम साकार अक्षररूप ओंकार हा चैतन्यमय स्पष्टाक्षर मंत्र असून तेच विश्वनिर्मितीचेही बीज आहे.
सूर्य, चंद्र, नक्षत्रें, ग्रह इत्यादि सर्वांना तेजप्रकाश देणारा हा ‘मंत्रांश्चंद्राशुभास्कर द्युति:’ होय. त्यांचे तेज वृध्दिंगत करणारा !
३१). “ओम् अमृतांशुद्भवो भानु: शशबिन्दु: सुरेश्वर: ।
औषधं जगत: सेतु: सत्य धर्मपराक्रम; ॥३१॥”
समुद्रमंथनाचे वेळीं अमृतासह चंद्राला उत्पन्न करणारा श्रीमहाविष्णु अतिशय तेज:पुंज, प्रकाशमान परमेश्वर आहे. सुरेश्वर म्हणजे देवांचाही देव आणि संसारातील सर्व व्याधी-उपाधी मिटवणारा औषधरूपी ईश्वर आहे. भवसागर निर्वेधपणे तरून जाण्यासाठी लागणारे सेतु म्हणजे सेवाव्रत, नामस्मरण, शरणागती इत्यादि साधने होत. (शशबिंदु म्हणजे चंद्रमा)
३२). ओम् भूतभव्य भवन्नाथ: पवन: पावनोनल: ।
कामहा कामकृत् कान्त: काम: कामप्रद: प्रभु: ॥३२॥”
चराचरातील सर्न जीवमात्रांचे भूत, वर्तमान नि भविष्य यांचा स्वामी असल्याने ‘भूतभव्य भवन्नाथ:’ म्हटले आहे. पवन: म्हणजे वायूप्रमाणे चालना देणारा नि पावनो म्हणजे शुध्द करणारा ‘अनल:’ - अग्निरूप !
साधकाच्या मनातील कामना, आसक्ती, विषयवासना नाहीशा करणारा हा ‘कामहा’ आहे, तर त्यांच्या सात्विक इच्छा पुरवून त्यांना सदाचरणास प्रवृत्त करणारा हा ‘कामकृत्’ आहे. कांकिमान् म्हणजे अत्यंत तेजस्वी, सुंदर, विलोभनीय ईश्वर आहे. ज्याची प्राप्त व्हावी म्हणून ऋषिमुनी, साधक, इतकेच नव्हे तर देवही वांच्छा करतात असा हा ‘काम:’ नि कामप्रद: आहे !
क्रमश:
