Thursday, October 21, 2021
श्री विष्णुसहस्रनाम श्लोक तेहेतीस चौतीस
अदृष्यो व्यक्तरूपश्च सहस्त्रजित् अनन्तजित् ॥३३॥”
श्री महाविष्णु युगप्रवर्तक, म्हणजे एकापाठोपाठ युगें निर्मिणारा युगादिकृद् आहे , तर त्या निर्मितीतही अनेकानेक आवर्तनें आहेत. आपल्या मायाशक्तीने अनेक रूपें धारण करणारा हा ‘नैकमायो’ आहे. प्रचंड भूक असल्याने त्याला महाशन: म्हटले, कारण प्रलयकालीं तो सर्व काही गिळंकृत करून टाकतो !
विश्वनिर्मिती, स्थिती नि लय करणारा तो कायम अदृष्य असतो तर अखिल ब्रह्मांड मूर्त स्वरूपात दाखवतांना तो ‘व्यक्त’ होत असतो ! सर्व चराचर त्याचेच व्यक्त रूप होय.
युध्दांत सहस्त्रावधी शत्रूंना ठार करणारा तो सहस्त्रजित् आहे, तर अनन्त असुरांना जिं कणारा अनन्तजित् आहे.
३४). “ओम् इष्टोSविशिष्ट: शिष्टेष्ट: शिखंडी नहुषोवृष: ।
क्रोधहा क्रोधकृत्कर्ता विश्वबाहुर्महीधर: ॥३४॥”
परमानंद प्रदान करणारे श्रीमहाविष्णु सर्व मुमुक्षूंची इष्ट देवता आहेत, मात्र प्रत्येकाच्या अंत:करणांत आत्मरूपाने वसत असल्याने त्यांना ‘अविशिष्ट’ देखील म्हटले असावे.
वास्तविक ‘शिष्ट’ म्हणजे ज्ञानी आणि भगवंताला शिष्टेष्ट म्हटले कारण तो शिष्टांचा म्हणजे पर्यायाने ज्ञानी मंडळींचे इष्ट होय !
‘शिखण्डी’ या शब्दाचा अर्थही मजेशीर आहे. ‘शिखंडी कलाप’ म्हणजे मस्तकावर मोरपीस मिरवणारा -जसे श्रीकृष्ण. (मोरपिसाचे वैशिष्ट्य असे की त्याचे स्पंदनांनी दुष्ट नि पैशाच्य शक्ती दूर जातात. तांत्रिक मांत्रिक किंवा मुसलमान फकीर मोरपिसाचा कुंचा वापरतात हे आपण पाहिले असेल ! ) असो.
‘नहू’ म्हणजे बांधणे - नहूष म्हणजे सर्व प्राणिमात्रांना मायेंत गुंतवून ठेवणारा, बांधून ठेवणारा. ‘वृष’ म्हणजे धर्म - अर्थात सदाचरण हे आपण या आधी पाहिले आहेच. वास्तविक धर्म म्हणजे वेगवेगळ्या उपासनी पध्दती आहेत त्या एकाच परमेश्वराकडे नेणाऱ्या, म्हणून धर्म हा शब्द संकुचित प्रवृत्त्ती न दर्शवितां एक व्यापक तत्व मानतो हे ध्यानात ठेवणे गरजेचे आहे.
‘क्रोधहा’ म्हणजे साधकाच्या अंत:करणातील क्रोधाचा नायनाट करणारा, तर ‘क्रोधकृतकर्का’ म्हणजे क्रोध उत्पन्न करणारा ! असे पहा, अन्यायाविरूध्द किंवा स्वैराचाराविरूध्द सात्विक संताप वा क्रोध उत्पन्न होणे अपरिहार्य, नव्हे अनिवार्य असायला हवेच. अशावेळी क्रोध हा दुर्गुण न राहता सद्गुण मानला पाहिजे ! (खरेतर माणसातील षडरिपु एका अर्थीं माणसांसाठी आवश्यक आहेत प्रपंच चालविण्यासाठी. त्यांचा अतिरेक नसावा, मात्र ते नसतील तर माणूस भाजीपाल्यासारखा होऊन जाईल ना ! ) तेही असो .
पुढे ‘विश्वबाहुर् महीधर:’ म्हटले. पुरूषसूक्तांत या महान भगवंताचे वर्णन येते नि त्यात सर्व मस्तकें, सर्व हातपाय वगैरे त्या एकाच विराट पुरूषाचे आहेत असे म्हटले. खरोखर सूर्यमालिकांसह सर्व चराचर या महाप्रभूच्या अनंत हस्तांनी पेलून धरले आहे, धारण केले आहे. महीधर मधील मही म्हणजे केवळ पृथ्वी नसून अंतराळांतील अख्खे खगोल, एवढे लक्षांत ठेवले की झाले ! (याला विंग्रजींत planetary harmony असे म्हणतात ! )
अशा या अदृष्य नि अचंभित करणाऱ्या प्रचंड शक्तिस्त्रोताला लाख लाख सलाम !
क्रमश:
