Monday, October 25, 2021
श्री विष्णुसहस्रनाम श्लोक एक्केचाळीस बेचाळीस
करणं कारणं कर्ता विकर्ता गहनो गुह: ॥४१॥”
निर्गुण निराकार परब्रह्मातून श्रीमहाविष्णु स्वयंभू रित्या विश्वनिर्मितीचे निमित्ताने ‘उद्भवला’ ! प्रकृती-पुरूषातील अद्वैत मोडून गुणक्षोभिणी मायेला पुरूषाहून अलग करून तो विश्वनिर्मिती घडवून आणतो, म्हणून त्याला ‘क्षोभणो’ हे नामाभिधान ! खरेतर श्रीमहाविष्णु असा एकच एक देवाघिदेव असून त्याचे उदरातून अष्टधा प्रकृती - पंचमहाभूतें नि त्रिगुण- उत्पन्न झाले म्हणून त्याला ‘श्रीगर्भ:’ म्हटले.
विश्वनिर्मितीचे ‘कारण’, ‘करणारा’ नि ‘कार्य’ हे सर्व काही तोच आहे.
‘विकर्ता’ या शब्दाचे मी दोन प्रकारांनी विश्लेषण करीन . एकतर आपल्याला दिसत असलेली सृष्टिनिर्मिती आणि दुसरे न दिसणारी अतिसूक्ष्म अशी गहन सृष्टी. दुसऱ्या अर्थाने भातुकली प्रमाणे मांडलेला सर्व पसारा विस्कटून तिचा लय करणारा ! (पहा पटतंय् का ! )
त्याला खरेतर कोणीच यथार्थपणे जाणलेले नसल्याने ‘गहनो’, ‘गुह:’ वगैरे विशेषणें तंतोतंत लागू पडतात !
४२). “ओम् व्यवसायो व्यवस्थान: संस्थान: स्थानदो ध्रृव: ।
परर्धि: परम: स्पष्ट: तुष्ट: पुष्ट: शुभेक्षण: ॥४२॥”
शुध्द वेदज्ञानाचे आधारें हे विश्व ‘सुचारुपणे’ चालविणे हा या महाविष्णुचा ‘व्यवसाय’ आहे ! या विश्वातील प्राण्यांना चार प्रकारें निर्माण करणे (अण्डज, स्वेदज, उद्भिज, जारज) , मनुष्य योनीला चार वर्णांत विभाजन करणे (ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य, शूद्र) आणि माणसाला जीवनात चार प्रकारचे आश्रम वाटून देणे -(ब्रह्मचर्य, गृहस्थ, वानप्रस्थ, संन्यास) अशी समाज व्यवस्था लावून देणारा श्रीमहाविष्णु हा उत्तम ‘व्यवस्थापक, म्यानेजर असा ‘व्यवस्थापन:’ आहे !
त्याला ‘संस्खान:’ म्हटले कारण तो खरोखरच एक ‘इन्स्टिट्यूशन’ आहे, जी सर्व सृष्टी निर्माण करते नि आपल्यातच पुन्हा सूक्ष्मरूपांत सामावून घेते !
प्रत्येकाला त्याचे कर्मानुसार ‘स्थान’ देणारा (किंवा दाखवणारा !) हा ‘स्थानदो’ आहे तर ‘धृव’ म्हणजे स्वत: सुस्थिर आहे. वास्तविक सर्व सूर्यमालिका नि अंतरिक्षातील सर्व खगोल आपापल्या ठिकाणी स्थिर ठेवणारा हा ‘स्थानदो धृव:’ आहे. (जे लहानपणा पासून आकाशांत सप्तर्षी पाहात आलेत त्यांना त्या सप्तर्षींचा क्रम बदललेला कधी जाणवलाय का, किंवा सूर्य कधी पश्चिमेस ‘उगवलाय’ काय ? ! )
श्रीमहाविष्णुचे ऐश्वर्य, कीर्ती, समृध्दी आणि श्रेष्ठत्व सतत वृध्दिंगत होत असल्याने ‘परर्धि:’ म्हटले, तर परमज्ञानी अत्युच्च असा हा ‘परमस्पष्ट:’ आहे - सेल्फ एव्हिडंट !
‘तुष्ट, पुष्ट नि शुभेक्षण अर्थात मंगलमय कल्याणकारी अमृतमय अक्ष म्हणजे नेत्र असलेला.
क्रमश
