Wednesday, October 20, 2021
श्री विष्णुसहस्रनाम श्लोक अठ्ठावीस एकोणतीस
२८). ओम् वृषाही वृषभो विष्णुर् वृषपर्वा वृषोदर: ।
वर्धनो वर्धमानश्च विविक्त: श्रृतिसागर: ॥२८॥
‘वृष’ म्हणजे धर्म नि ‘अह’ म्हणजे दिवस (पहा - अहर्निश=दिवसरात्र ! ) .
द्बादश म्हणजे बारा दिवस चालणाऱ्या यज्ञाला ‘वृषाह’ म्हणतात आणि यज्ञपुरूष असलेल्या भगवंताला ‘वृषाही’ म्हणतात !
याज्ञ्काच्या मनोवाच्छित कामना पुरवणारा हा ‘वृषभो’ होय. साधकांसाठी तो धर्मरूपी शिडी अर्थात ‘पर्व’ आहे म्हणून त्याला ‘वृषपर्वा’ म्हटले आहे. अखिल चराचराला आपल्या उदरांत सामावून घेणारा हा ‘वृशोदर’ आहे, किंवा सर्व विश्वच याचे उदरातून प्रसवले असल्याने ही याला वृषोदर म्हटले असेल.
‘धर्म’ या शब्दाचा मुळांत अर्थ आहे नीतिपूर्वक सदाचरण आणि त्याचीच सदोदित वृध्दी करण्याची शिकवण देणारा म्हणून ‘वर्धनो’ म्हटले. ‘वर्धमान’ या शब्दाचा अर्थही वृध्दिंगत करणे असाच आहे.
‘विविक्त:’ म्हणजे कमलपत्राप्रमाणे पाण्यांत राहूनही अलिप्त असणारा असा हा श्रीमहाविष्णु प्रपंचाच्या रामरगाड्या पासून स्वत: अलिप्त असतो !
‘श्रुतिसागर’ या शब्दाचा अर्थ सांगण्याती आवश्यकता नाही, श्रुती म्हणजेच वेद एवढे ध्यानीं ठेवणे पुरेसे आहे !
२९). “ओम् सुभुजो दुर्धरो वाग्मी महेन्द्रो वसुधोवसु: ।
नैकरूपो बृहद्रूप: शिपिविष्ट: प्रकाशन: ॥२९॥”
भगवंताच्या कर्म-ज्ञानरूपी भुजा अतिशय बलवान नि सुंदर आहेत म्हणून त्याला ‘सुभुज:’ म्हटले. ‘दुर्धरो’ म्हणजे सहजासहजी हातीं न येणारा ! किंवा, सर्व चराचराला धारण करीत असूनही स्वत:साठी कोणताही आधार न लागणारा असेही म्हणता येईल ! ‘वाग्मी’ म्हणजे उत्तम वक्ता. अर्जुनासारख्या हताश निराश झालेल्यांना आपल्या उत्कृष्ठ वक्तृत्वाने पुनःश्च कार्यप्रवण करणाऱ्या श्रीकृष्णाप्रमाणे ! ‘महेन्द्रो’ म्हणजे इंद्रासकट सर्व देवांचाही देव !
‘वसु’ म्हणजे धन. पृथ्वीला वसुधा म्हणतात कारण धनधान्य,फलफूवें, खनिजें, हिरेमाणकें वगैरे धनानी ती परिपूर्ण असते आणि तिला तसे प्रदान करणाऱ्या भगवंताला ‘वसुदो’ म्हटले.
‘नैकरूपो’ म्हणजे अनेकानेक रूपें धारण करणारा. विभूतियोगांत जरी मोजक्या पंचाहत्तर विभूती भगवंताने उधृत केल्या असल्या तरी सर्व रूपें नि नामें त्याचीच होत. All Names and Forms are His only ! असो .
‘बृहद्रूप’ म्हणजे नामरूपें धारण करूनही त्या पलीकडचा, केवळ सूक्ष्म ब्रह्मरूप !
(बृहद् म्हणजे पलीकडचा)
‘शिपि’ म्हणजे किरणें - ज्ञानप्रकाश, चैतन्यप्रकाशाची ‘विशिष्ट’ किरणें प्रकाशित करणारा ! (शिपिविष्ट: प्रकाशन: ! )
क्रमश
