Monday, May 26, 2025
दुई हाथ !
दुई हाथ !
दुई हाथ म्हणजे दोन हात ! कुणाशी हमरीतुमरीवर यायचे किंवा जायचे असेल तर म्हणतात होऊन जाऊंद्या दोन दोन हात, मात्र तेच दोन हात अपुरे पडूं शकतात कुणाला मदत करायला किंवा सांवरायला. म्हटलेच आहे ‘देतां किती देशिल दोन करांनी'……(घेशील ? ) …..वगैरे. असो.
खरोखर, परमेश्वराने आपल्याला दोनच हात का दिलेत स्वत:पाशी चार, सहा, आठ किंवा सहस्त्र असूनही आणि हे दोन हातही कधीमधी अपुरे का वाटतात ? बरे ते कसेही असले तरी आपण आपले दोन्ही हात तरी योग्यप्रकारें वापरतो काय ?
आमच्या सिंगापूर भेटीत मला एक नवीन धडा शिकतां आला. तिथें दुकानांत, मॉलवर, बस किंवा ट्रेनचे तिकिट काढताना होणाऱ्या व्यवहारांत पैसे देताना किंवा घेताना दोन्ही हात एकत्र असत. अर्थात प्रामुख्याने उत्तर हिंदुस्थानात पैशाची किंवा वस्तूंची देवाणघेवाण करताना एक हात वापरला तरी दुसरा हात हमखास पहिल्या हाताच्या कोपरावर ठेवलेला लक्षात येई, अगदी पूजा वगैरे सांगताना भटजी नवऱ्याच्या हाताला हात लावायची सूचना देतात तसा !
खूप वर्षांपूर्वी स्वामींना कोणीतरी प्रश्न विचारला होता की स्वामी भारताच्या वाढत्या लोकसंख्येला आवर कसा घालता येईल, अन्नधान्य पाणी कसे पुरे पडेल, त्यावर स्वामी म्हणाले होते की अरे प्रत्येक येणाऱ्या मुखाबरोबरोबरच मी प्रत्येकाला दोन दोन हात देखील पुरवत आलोंय ना. तेच हात त्याने योग्यप्रकारे वापरले तर कशाचीच उणीव भासणार नाही ! अर्थात याचा प्रत्यक्ष संबंध कुशल कर्मयोगाशी निगडीत आहे हे जाणत्यांच्या लक्षात आलेच असेल म्हणा.
आपल्या प्रत्येकाला दोन दोन हात दिलेत ते केवळ गोट्या खेळायला नसून त्यांचा सदुपयोग करण्यासाठी आहेत. ‘सर्वभूतहितेरत:’ या उक्तीचा प्रत्यक्ष वापर करण्यासाठी हे हात आहेत पहा.
अचानक पाडगावकरांच्या सुंदर पंक्ती आठवल्या. ते म्हणतात - ‘हात हवे मज तसले कणखर , कर्मयोग साकार ज्यांमधें किंवा हात हवे मज नितांत वत्सल क्षमाशील जे क्षमेहुनिही नि पुण्यशील जे गंगेहुनिही , अथवा हात हवे मज तसले अद्भुत सृजनशील जे दिव्य कलाधर , किंवा हात हवे मज तसले मंगल, मध्यरात्रिच्या प्रशांत प्रहरीं जग सारे निद्रित असताना- असतांना नभ नक्षत्रांकित, गिरि पद्मासनीं ध्यानावस्थित चराचराचे मैत्र दाटुनी सहजच जे प्रार्थनेत जुळती, सहजच जे प्रार्थनेंत स्फुरती, जे चिरजागृत जे करूणामय, जे चिरयौवन, जे मृत्युंजय जे अमृतमय आशिर्वादच मूर्तिमंत जे, उरले जे उपकारापुरते, हात हवे मज असले मंगल पवित्र सुंदर’ ! ! !
वाह ! क्या बात है, और क्या चाहिये किसीको ! !
रहाळकर
२६ मे २०२५.
Thursday, May 15, 2025
घरोघरी हापूस !
घरोघरी हाप्पुस !
आता मे महिन्याच्या मध्यावर हापूस आंबा भरपूर प्रमाणांत घरोघरी आला असणार. आमच्या बालपणी देशी गांवठी रायवळ आंब्यांची लयलूट असे. खरंतर आम्ही राहात असलेल्या प्रदेशांत हाप्पुसचे नांवही कुणाला फारसे माहीत नसेल. त्या भागांत लंगडा, दशेहरा वगैरे मातब्बर मंडळीच जास्त भाव खाऊन जात. अर्थात गावरान रायवळ आंब्यांत खूप खूप व्हरायटी असे. अगदी बारक्याशा बिट्टी फळांपासून आम्हाला अगडबंब वाटावेत अशा साईझचे आंबे सहज दिसत ‘मार्केट’ मधे. अतिशय गोड रसाळ आंबे आमरस पार्ट्यांत सर्रास वापरात असत. शेपूच्या भाजीसारखे गंधित आंबे सुद्धा तेव्हा गोड लागत. मूळ आंबा सीझन संपतासंपतां काही काळ तोतापरी वगैरे सज्जनवृंद थोडेबहुत समाधान देत खरे.
नव्हे, एकोणीसशे बावन्न सालीं मी जेमतेम दहाअकरा वर्षांचा असताना मे महिन्यांत पुण्याला आलो असतांना नाना बापटांनी मला लक्ष्मीरोडवरील कावरे यांचे अस्सल हापूस आईस्क्रीम खिलवलेले पक्के आठवतेंय. खरा हाप्पुस मावशीकडे गिरगावांत प्रथम चाखला. नंतर जवळजवळ पंचवीस वर्षांनी पुण्यपत्तनी स्थायिक झाल्यावर नेमेचि येत आहेत हापूस घरांत. असो.
आज हे सर्व चऱ्हाट मांडायचे कारण म्हणजे परवांच मी ‘हापूस’ हा मराठी चित्रपट संपूर्ण, विनाथांबा लक्षपूर्वक पुन्हा एकदा पाहिला. त्यांतील हापूस पेक्षाही कोंकणी घरांची सद्य परिस्थिती पाहून कुठेतरी जुळलेली तार पुन्हा एकदा झंकारली. पुणे-मुंबईची फ्लॅट संस्कृती कधीकधी अगदी नकोशी होते. अशावेळी प्रत्यक्ष नसले तरी ‘मनौनि’ कोंकण-वास्तव्य हवेहवेसे वाटू लागते. याच निमित्त आठवतो ‘अंतू बरवा’, ‘धोंड्या न्हावी’, मालगुंडचे केशवसुत आणि त्यांची कविता, राजापूरचे प्राध्यापक दंडवते युगुल, साने गुरूजी, विनोबा भावे, लोकमान्य टिळक नि अर्थातच पांवसचे स्वामी स्वरूपानंद ! अगदी खरं सांगूं, या सर्व मंडळींनी मला खूप खूप भरभरून दिलंय् माझ्या चित्तवृत्ती चिरतरूण राखण्यासाठी. थेट हापूसच्या सुगंधित गोडव्या प्रमाणे !
रहाळकर
१५ मे २०२५
